Kambiyo Takipleri (Çek/Senet) İle İlgili Bilinmesi Gerekenler

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 167 ve devamı maddelerinde düzenlenen, alacaklının daha hızlı ve etkin bir şekilde alacağına kavuşmasını amaçlayan özel bir takip yoludur. Çek, bono ve poliçe gibi kıymetli evrak niteliğindeki kambiyo senetleri, kamu güvencesi altında bulunan ve borçlunun sorumluluğunu ağırlaştıran özelliklere sahip olduğundan, alacaklının takip sürecinde önemli avantajlara sahip olmasını sağlar. Aşağıda, kambiyo senetlerine ilişkin temel kavramlar ve bu senetlere dayalı olarak başlatılan icra takiplerinde bilinmesi gereken hukuki esaslar ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

A. Kambiyo Senedi Nedir?

Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen kambiyo senetleri, belirli şekil şartlarına bağlı olarak düzenlenen ve hamile, nama veya emre yazılı olabilen kıymetli evrak türleridir. Kambiyo senetleri üç temel başlık altında incelenir:

1. Bono (Emre Yazılı Senet)

Borçlunun, belirli bir bedeli belirli bir tarihte ve belirli bir kişiye veya onun emrine ödeme taahhüdünde bulunduğu yazılı bir borç ikrarıdır. Bono, düzenleyenin kayıtsız ve şartsız bir ödeme vaadi içerir.

2. Çek

Keşidecinin, bir bankaya hitaben yazdığı ve görüldüğünde ödenmesi gereken bir ödeme aracıdır. Çek, ödeme vasfı nedeniyle bir kredi aracı olmayıp, bankacılık sistemi içinde nakit yerine geçen kıymetli evraktır. Çekin düzenlenmesi, ibrazı ve karşılıksız çıkması sonucunda uygulanacak yaptırımlar özel hükümlerle belirlenmiştir.

3. Poliçe

Keşidecinin, muhataba belirli bir bedelin lehtara veya onun emrine ödenmesi yönünde talimat verdiği kambiyo senedidir. Üçlü bir taraf ilişkisine dayanır. Kambiyo senetlerinin geçerliliği, şekli unsurların eksiksiz olmasına bağlıdır. Şekil şartlarında meydana gelen eksiklikler, senedin kambiyo senedi vasfını ortadan kaldırabilir ve takip yolunun değişmesine sebep olabilir.

B. Kambiyo Takiplerinin Niteliği

Kambiyo takibi, kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla yapılan ve genel haciz yoluna nazaran daha hızlı ilerleyen özel bir takip türüdür. Bu takipte:

• Alacaklı, senede bağlı alacağını doğrudan icra dairesine başvurarak tahsil yoluna gider.

• İcra müdürlüğü, borçluya ödeme emri gönderir.

• Borçlunun itiraz süresi 5 gün, ödeme süresi ise 10 gündür.

• Genel Haciz Taleplerinden farklı olarak borçlunun itirazı, icra işlemlerini durdurmaz; "borca itiraz" değil, sınırlı itiraz sebeplerine dayalı olarak "imzaya itiraz" veya "borca karşı ödeme, zamanaşımı gibi şikayet" niteliğinde değerlendirilir.

C. İcra Takibi Nasıl Başlatılır?

1. Yetkili İcra Dairesine Başvuru

Alacaklı; senedin aslını ve gerekli talep dilekçesini ekleyerek yetkili icra dairesine başvurur. Yetkili icra dairesi; ödemenin yapılacağı yerdeki icra müdürlükleridir. Şayet yekili icra müdürlüğü kararlaştırılmışsa, ilgili icra müdürlüğü yetkilidir.

Başvuru sırasında:

• Senedin kambiyo vasfının incelenmesi,

• Senette imza, vade, bedel gibi zorunlu unsurların bulunması,

• Alacaklı icra yoluna başvurma hakkının olup olmadığının incelenmesi,

• Senedin vadesinin gelip gelmediğinin incelenmesi,

• Asıl senedin ibrazı,

• Protesto gereken hallerde protesto evrakının ibrazı,

gerekir.

2. Ödeme Emrinin Hazırlanması ve Tebliği

İcra müdürlüğü, senede uygunluğu tespit ettikten sonra borçluya gönderilmek üzere ödeme emri hazırlar. Ödeme emrinde;

• Borcun ve takip masraflarının 10 gün içerisinde icra dairesi banka hesabına yatırılması gerektiği ihtarı,

• Takip dayanağı kambiyo senedi niteliğinde değilse, 5 gün içerisinde icra mahkemesine şikayet yoluna başvurulması gerektiği ihtarı,

• Kambiyo senedinde yer alan imzanın kendisine ait olmadığı iddiası varsa 5 gün içerisinde icra mahkemesi nezdinde dava açılması gerektiği, aksi takdirde imzanın kendisine ait sayılacağı, imzanın haksız olarak inkar edilmesi halinde icra inkar tazminatına ve alacağın %10'u oranında para cezasına hükmedileceği ihtarı,

• Borçlu olmadığı, borcun ödendiği, ödeme için süre verildiği veya borcun zamanaşımına uğradığı yahut icra müdürlüğünün yetkili olmadığı yönünde itiraz varsa bu itirazların icra mahkemesi nezdinde ileri sürülmesi gerektiği ihtarı,

• Senedin dayanağı,

• Borcun miktarı,

• İtiraz ve ödeme süresi,

açıkça belirtilir.

3. Takibin Kesinleşmesi

Borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içerisinde yukarıda belirtilen hususlarda itiraz etmez ve 10 gün içinde ödeme de yapmazsa takip kesinleşir. Bu aşamada alacaklı haciz talebinde bulunabilir.

D. İcra Takibine Karşı Ne Yapılmalıdır?

Borçluya tebliğ edilen ödeme emrine karşı yapılabilecek hukuki başvurular sınırlıdır. Kambiyo senedine dayalı takipte borçlu:

1. İmzaya İtiraz

Borçlu, senet altındaki imzanın kendisine ait olmadığını ileri sürebilir. Bu iddia, 5 gün içinde icra mahkemesine yapılmalıdır. İmzaya itiraz halinde:

• İcra mahkemesi duruşma açar, dosya bilirkişiye tevdii edilerek imza incelemesi yapılır.

• İcra mahkemesi nezdinde yapılan bu itiraz, icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Yapılan yargılama esnasında icra işlemlerinin durdurulması için icra mahkemesinden ayrıca "takibin tedbiren durdurulması" talep edilir.

• Takibin durdurulması talebi icra mahkemesi tarafından incelenir. Borçlunun bu talebi haklı görülürse alacağın %15'i oranında teminat yatırılması halinde "takibin tedbiren durdurulmasına" karar verilir.

• İmzanın borçluya ait olmadığı anlaşılırsa takip durdurulur.

• İmza borçluya ait olduğu anlaşılırsa itirazın reddine karar verilir. Durdurulan takibin devamına karar verilir.

  
  

2. Borca İtiraz

Borçlu, sınırlı bir şekilde borca itirazda bulunabilir. Söz konusu itiraz 5 gün içerisinde icra mahkemesi nezdinde ileri sürülür.

• Borçlu olmadığı veya borcun ödendiği

• Borcun ertelendiği,

• Borcun zamanaşımına uğradığı,

gibi sebepler ileri sürülebilir. Yapılan yargılama neticesinde;

• Borçlunun itirazları yerinde görülmesi halinde, takibin durdurulmasına ve kararın kesinleşmesiyle birlikte takibin iptaline karar verilir. Borçlu tarafından talep edilmesi ve mahkeme tarafından, alacaklının kötüniyetli olduğuna kanaat getirilmesi halinde alacağın %20'si oranında kötüniyet tazminatına hükmolunur.

• Borçlunun itirazlarının yerinde olmadığına kanaat getirilmesi halinde; itirazın reddine ve takibin devamına karar verilir. Şayet yargılama esnasında takip geçici olarak durdurulmuşsa; alacaklı tarafından talep edilmesi halinde alacağın %20'si oranında icra inkar tazminatına hükmolunur.

3. Şikayet

Yukarıda belirttiğimiz üzere; icra müdürlüğü, ödeme emri düzenlemeden önce söz konusu kambiyo senedinin kambiyo vasfını haiz olup olmadığı, senette bulunması gereken zorunlu unsurları, vade gibi birtakım şartların var olup olmadığını incelemesi gerekir. Senette bu unsurlar bulunmamasına rağmen ödeme emri gönderilmişse, borçlunun şikayet hakkı mevcuttur. İcra ve İflas Kanunun 170. maddesinde kambiyo takiplerine özel olarak şikayet yolu düzenlenmiştir. Ayrıca genel şikayet yolu da mevcuttur. (İİK md. 16)

a.Özel Şikayet Yolu

Kambiyo senetlerine özgü takipler için düzenlenen bu şikayet yoluna 5 gün içerisinde icra mahkemesine başvurulması gerekmektedir.

• Kambiyo senedi vasfını haiz olmayan bir senede rağmen ödeme emri gönderilmişse,

• Alacaklı yetkili hamil değilse,

• Alacaklının takip yapma yetkisi yoksa,

• Kambiyo senedinde borçlu olmayan kişiye karşı takip yapılmışsa,

• Protesto çekilmesi gereken hallerde protesto çekilmemişse,

  Borçlu şikayet yoluna başvurabilir. Şikayet; icra takibini kendiliğinden durdurmaz, bu hususta mahkeme tarafından takibin durdurulmasına karar verilmelidir.

  
  

b.Genel Şikayet Yolu

İcra ve İflas Kanununun 16. maddesinde düzenlenen genel şikayet yoluna başvurulması halinde; şikayetin 7 gün içerisinde icra hukuk mahkemesine yapılması gerekmektedir.

• Kambiyo senedinin vadesinin gelmemesi,

• Kambiyo senedinin aslının icra müdürlüğüne sunulmaması

hallerinde borçlu şikayet yoluna başvurabilir.

4. Menfi Tespit veya İstirdat Davaları

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte borçlu, ödeme emrinin tebliği üzerine sınırlı itiraz imkânlarına sahip olmakla birlikte, takip hukukunun dışında genel mahkemelerde açabileceği bazı davalar yoluyla da hakkını koruyabilir. Bu çerçevede menfi tespit davası; borçlunun ödeme yükümlülüğünü ortadan kaldırmak, istirdat davası ise; haksız yapılan tahsilatı geri almak amacıyla açılan davalardır.

a. Menfi Tespit Davası

Menfi tespit davası, borçlunun takip konusu borcun gerçekte mevcut olmadığının tespit edilmesi için açtığı olumsuz nitelikte bir tespit davasıdır. Bu dava, borçluya senet altındaki borcun hiç doğmadığını, sona erdiğini veya takibe konu edilemeyeceğini ileri sürme imkânı tanır. Menfi tespit davası, İİK m. 72 kapsamında düzenlenmiştir. Menfi tespit davasıyla birlikte takip kendiliğinden durmaz. Takibin durdurulması için mahkemeden talepte bulunulması gerekir. Mahkeme tarafından yapılan inceleme neticesinde; şayet şartları taşıyorsa ve alacağın %115'i oranında (yani alacağın tamamı ve %15 oranında) teminat yatırılması halinde takibin geçici olarak durdurulmasına karar verilebilir. Yargılamanın borçlu lehine sonuçlanması halinde; takibin durdurulmasına, kararın kesinleşmesiyle birlikte takibin iptaline, varsa hacizlerin kaldırılmasına, şartlarını taşıması halinde alacağın %20'si oranında tazminat ödenmesine karar verilir.

b. İstirdat Davası

İstirdat davası, borçlu tarafından gerçekte borçlu olunmayan bir bedelin icra tehdidi altında ödendiğinin ileri sürüldüğü ve haksız tahsil edilen bedelin geri alınmasının amaçlandığı eda davasıdır. Hüküm ve sonuçları menfi tespit davasıyla paralel olup biri tespit diğeri eda davasıdır.

E. Sonuç

Kambiyo senetlerine dayalı icra takipleri, alacaklının etkin ve hızlı bir şekilde alacağına ulaşmasını sağlayan özel bir takip yoludur. Ancak bu süreç, şekil şartlarına, sürelerin titizlikle takip edilmesine ve icra mahkemesine yapılacak başvuruların doğru hukuki sebeplere dayanmasına bağlıdır. Gerek alacaklılar gerek borçlular açısından kambiyo takibi süreçlerinin profesyonel hukuki destekle yürütülmesi hak kayıplarının önüne geçecektir.

Av. Ahmet Kanyılmaz